Trochę historii
GENEZA MYŚLENIA KRYTYCZNEGO
Za ojca myślenia krytycznego uznaje się Sokratesa, który 2500 lat temu rozpoczął proces szczególnego zadawania pytań. Wielki grecki filozof, stosował te pytania do swoich studentów, aby zachęcić ich do głębszej refleksji – „czy rzeczywiście wiesz, o czym mówisz?”
Od jego dociekań, sposobu zadawania pytań powstał termin „pytania Sokratyczne”, którą są najprostszym sposobem na stosowanie i rozwijanie w sobie postawy „myśliciela krytycznego”.
Dlaczego? Po co?
Celem pytań Sokratycznych jest zakwestionowanie dokładności i kompletności myślenia drugiego człowieka (ucznia), w taki sposób, aby zachęcić ludzi do głębszej refleksji, która zbliży ich do osiągnięcia wyznaczonego celu. Celem pytań jest wstrzymaniu automatyzmu, w którym funkcjonujemy każdego dnia: oceniania, błędnego wnioskowania, atakowania. A wszystko to na bazie uprzedzeń, swoich niesprawdzonych przekonań, założeń, itp. Gdy pozwolimy sobie na zatrzymanie się i pomyślenie, to okazuje się, że w bardzo wielu sprawach myliliśmy się – to niestety przynosi negatywne konsekwencje dla nas, naszych bliskich i otoczenia. Zanim więc cokolwiek zrobisz, podejmiesz decyzje, to zatrzymaj się i pomyśl dobrze (zadaj sobie mnóstwo pytań).
Kolejni wielcy myśliciele
Długo trzeba było czekać na kolejnych myślicieli, którzy będą rozwijać myślenie krytyczne – to ze względu na siłę i pozycję kościoła w średniowieczu.
Dopiero renesans otworzył drzwi na inne perspektywy myślenia. Francis Bacon z Anglii na przełomie XVI i XVII w był pierwszym, który poruszył temat budowania wiedzy na podstawie empirycznych dowodów, szczegółowej analizy i indukcji (od szczegółu do ogółu)
50 lat później francuski filozof René Descartes (forma spolszczona Kartezjusz) w swoich pracach, pismach kładł nacisk na konieczność precyzyjności i przejrzystość wypowiedzi. Był prawdopodobnie pierwszą osobą, która wprowadziła temat kwestionowania naszych przekonań, założeń: argumentował, że każda część myślenia powinna być kwestionowana, poddana w wątpliwość i testowana.
W renesansie ważną osobą, która wniosła dużo myślenia krytycznego był oczywiście Machiavelli
XVIII w to grupa filozofów oświecenia z Francji: Bayle, Monteskiusz, Wolter, i Diderot – Uważali, że ludzki umysł, gdy jest zdyscyplinowany rozsądkiem, jest w stanie lepiej zrozumieć naturę świata społecznego i politycznego. Co więcej, dla tych myślicieli rozum musi zwrócić się ku sobie, aby określić słabości i mocne strony myśli.
W XIX wieku Comte i Spencer rozwinęli myślenie krytyczne w obszarze ludzkiego życia społecznego. Zastosowany do problemów panującego kapitalizmu, doprowadził do krytycznej krytyki społecznej i ekonomicznej Karola Marksa. Z kolei zastosowanie myślenia krytycznego do historii ludzkiej kultury i podstaw życia biologicznego, doprowadziła Karola Darwina do teorii ewolucji. Zastosowane myślenia krytycznego w obszarze nieświadomego umysłu znajduje odzwierciedlenie w pracach Zygmunta Freuda.
W XX wieku nasze rozumienie mocy i natury krytycznego myślenia pojawiło się w coraz wyraźniejszych sformułowaniach. Osoby które wpłynęły znacząco na rozwój myślenia krytycznego to: William Graham Sumner, John Dewey, Ludwig Wittgenstein, Jean Piaget, Lew Wygotsky.
Podsumowując, narzędzia i zasoby krytycznego myśliciela znacznie wzrosły dzięki historii myśli krytycznej. Setki myślicieli przyczyniły się do jego rozwoju. Każda z głównych dyscyplin wniosła pewien wkład w myśl krytyczną.
Efektem zbiorowego wkładu historii myśli krytycznej jest to, że podstawowe pytania Sokratesa mogą być teraz o wiele mocniejsze i odpowiednio użyte. W każdej dziedzinie ludzkiej myśli i przy każdym użyciu rozumowania w dowolnej domenie można teraz kwestionować:
- cele końcowe i cele pośrednie,
- status i treść pytań,
- źródła informacji i faktów,
- metoda i jakość zbierania informacji,
- tryb osądu i rozumowania,
- koncepcje, które umożliwiają takie rozumowanie,
- założenia leżące u podstaw stosowanych koncepcji,
- implikacje wynikające z ich użycia oraz
- punkt widzenia lub układ odniesienia, w którym odbywa się rozumowanie.
Innymi słowy, pytania, które skupiają się na tych podstawach myślenia i rozumowania, są teraz podstawą krytycznego myślenia.